Eskala logaritmikoak

Batzuetan, grafikoki irudikatu behar ditugun magnitudeek hain aldakuntza-tarte handia daukate ezen ezinezkoa baita hautematea irudikatutako magnitudeen xehetasun garrantzitsuenak eskala aritmetikoko koordenatu kartesiarren sistema batean (normalean erabiltzen duguna). Ordenagailuan erabiltzen ditugun irudikapen-sistema digitalek, eskuarki, zoom ahaltsua daukate, eta horrek aukera ematen digu, bai irudikatzen denaren xehetasun txikiak argi hautemateko, bai irudikapen zabalagoa izateko. Dena den, irudikapen estatikoa erabili behar bada, adibidez paper gainekoa, efektu horrek ez du funtzionatzen, jakina. Kasu horietan, aldakortasun-tartea oso handia bada, ohikoa da eskala logaritmikoak baliatzea.

 

Magnitudea eskala logaritmikoaren bidez zuzen batean irudikatzen dugunean, irudikatzen duguna ez da, berez, magnitudea, magnitude horren logaritmoa baizik. Horregatik, 10 oinarriko logaritmoak erabiltzen baditugu, zeina ohikoena baita, eskala logaritmikoan unitate bateko salto bat magnitudearen balio errealaren hamar aldiz da. Horrela, gure eskalan irakurtzen ditugun 1, 2 eta 3 markak, benetan, irudikatutako magnitudearen 10, 100 eta 1000 balioak dira. Horixe da, hain zuzen ere, eskala logaritmikoak duen abantaila, zeren logaritmoak askoz motelago goratzen baitira haiek aplikatzen diren zenbakiak baino.

 

Eskala logaritmikoak zenbait arlo eta egoeratan erabiltzen dira. Oso ezaguna da Richter eskala, lurrikarak sailkatzeko erabiltzen duguna. Lurrikara batean askatzen den energia-kantitatea hain handia denez, Richter-ek eskala logaritmikoa erabiliz zeharka kalkulatzeko era asmatu zuen, uhin sismikoen anplitudeetan oinarrituta. M magnitudea definitu zuen: M = log A + C, non A-k gainazal-uhinen anplitudea adierazten baitu, eta C lurrikararen epizentrotik behatokirako distantziaren eta uhin erregistratuen periodoaren menpe baitago. Logaritmo hamartarrak direnez, ikus dezakegu Richter eskalan 7 graduko lurrikara 5 gradukoa baino 100 aldiz handiagoa dela. Esan genezake, aldi berean gertatuz gero, 7 graduko lurrikara batek askatutako energia eta 5 graduko 100 lurrikarak askatutakoa balio berekoak direla.

 

Koordenatu-ardatz batean eskala logaritmikoa eta bestean eskala aritmetikoa erabiltzen badira, erreferentzia sistemari erdilogaritmikoa deitzen zaio.   Bi ardatzetan eskala logaritmikoak erabiltzen badira, erreferentzia sistema logaritmikoa da.

 

Sentitzen dugu, baina GeoGebra appleta ezin izan da abiarazi Mesedez, egiaztatu zure nabigatzailean instalatuta eta aktibatuta daukazula Javaren 1.4.2 bertsioa edo berriago bat. (Egin klik hemen Java oraintxe instalatzeko.)

 

Galderak

  1. Aktibatu "Erakutsi puntuak" laukia. Sistema kartesiarrean, 9 puntu daude irudikatuta, 3 gorri, 3 urdin eta beste 3 berde Hala ere, sistemaren zati txiki bat besterik ez dugu ikusten. Leihoan, zein da x abzisaren balioen ibiltartea? Eta y ordenatuaren balioena? Idatzi ikusten diren irudikatutako puntuen koordenatuak.

  2. Mugitu irristailu bertikala "Zooma" posiziora. Ohartu zaitez eskala aldatzen utziko dizun barra bertikal bat agertu dela. (+) eta (–) klikatuz, koordenatu-sistema handitu edo txikitu ahal izango duzu, eta, horrela, leihoan ikusgai diren balioen ibiltartea aldatuko dugu. Zein da x balioen ibiltartea zooma ahalik eta gehiena handituta? Eta ahalik eta txikiena erabilita? Eta y aldagaiarena? Ardatzen eskaletan zentimetroa erreferentzia-unitatetzat hartuta, zein da leihoan ikusgai den eremuaren azalera, cm2-tan, zooma ahalik eta gehiena handituta? Eta ahalik eta txikiena erabilita?

  3. Egin klik botoian Berrabiarazi, eta aukeratu berriro "Zooma" posizioa irristailu bertikalarekin. Orain eskala 1:1 dela kontuan hartzen badugu, zer eskala baliatzen dugu zooma ahalik eta gehiena handituta erabiltzen dugunean? Eta ahalik eta txikiena erabilita?

  4. Aktibatu "Erakutsi puntuak" laukia. Erabili egokitzat hartzen duzun zooma, eta idatzi orain iruditutako 9 puntuen koordenatu zehatzak.

  5. Egin klik Berrabiarazi botoian. Mugitu irristailu bertikala "Logaritmikoa" posiziora Orain, eskala logaritmikoa ari gara erabiltzen bi ardatzetan. Lehenengo koadrantea baino ez dugu erabiliko. Zein da orain ardatz horizontalean ikusgai diren balioen ibiltartea? Eta ardatz bertikalean? Zein dira bi ardatzak gurutzatzen diren puntuaren koordenatuak?

  6. Aktibatu "Erakutsi puntuak" laukia. Idatzi A, B, C eta D puntuen koordenatuak.

  7. Idatzi orain hiru puntu gorrien koordenatuak. Bat al datoz 4. ariketan puntu hauentzat lortu dituzunekin?

  8. Egin klik Berrabiarazi botoian. Mugitu irristailu bertikala "Erdilogaritmikoa" posiziora. Orain, ardatz bertikalean eskala logaritmikoa eta ardatz horizontalean eskala aritmetikoa erabiltzen ari gara. Zein da orain koordenatu-ardatzetan ikusgai diren balioen ibiltartea? Zein dira bi ardatzak gurutzatzen diren puntuaren koordenatuak?

  9. Aktibatu "Erakutsi puntuak" laukia. Idatzi A, B, C eta D puntuen koordenatuak. Bat al datoz 6. ariketan lortu dituzunekin? Zergatik gertatzen da hori?

  10. Desaktibatu "Erakutsi puntuak" laukia, eta aktibatu "Richter" laukia Orain, ardatz horizontalean, gradua Richter eskalan irudikatzen dugu, eta, ardatz bertikalean, energia baliokidea, TNT kg-tan adierazia. Leihoaren beheko aldean, 8 puntu ageri dira, P1, P2,P3, ..., P8. Mugi itzazu puntu horiek, hurrengo taulan dagokien egoera adierazteko.

Puntua Richter eskalako gradua. Energia-baliokidetasuna (TNT) Deskribapena
P1 1.5 910 g 2. Mundu Gerrako bonba arrunt baten eztanda
P2 2.0 6 kg Gas-tanga baten eztanda
P3 2.5 29 kg Londres hiriko bonbardaketa
P4 3.5 455 kg Mina baten eztanda
P5 4.0 6 t Potentzia gutxiko bonba atomikoa
P6 5.0 199 t Albaloteko lurrikara (Granada, 1956)
P7 6.1 3000 t Managuako lurrikara (Nikaragua, 1972)
P8 7.0 199000 t Puerto Principeko lurrikara (Haiti, 2010)
  1. Aktibatu "Egiaztatu" laukia, eta egiaztatu zure emaitza.

 

 

 








 HASIERA    Creative Commons License Jose Luis Alvarez Garcíak eta Rafael Losada Listek egindako eraikuntza.